Để biết cách thực hiện đá penalty không thể cản phá, có lẽ các cầu thủ bóng đá cần học một khóa vật lý và tâm lý bài bản. Hãy cùng Hướng dẫn W88 khám phá công thức thần kỳ đằng sau những quả phạt đền nhé!
Cú sút penalty có lịch sử như thế nào?
“Đá phạt đền penalty đã có từ thời xa xưa, chính xác là vào ngày 14 tháng 2 năm 1891. Trận tứ kết FA Cup giữa Notts County và Stoke City đã đi đến những phút cuối cùng, khi một hậu vệ của County đã dùng tay để cản phá một cú sút của đối thủ trên vạch vôi. Vì vậy, Stoke đã được hưởng quả đá phạt trực tiếp chỉ cách khung thành vài centimet, và thủ môn đã đứng ngay trước bóng – hoàn toàn hợp lệ vào thời điểm đó.
Không có cách gì khác cho cầu thủ của Stoke ngoài việc đá thẳng vào thủ môn và chứng kiến cú sút của mình bị chặn lại một cách hiển nhiên và cũng có phần hài hước.
Sau cuộc họp của ban lãnh đạo Hiệp hội Bóng đá Quốc tế tại Glasgow vào ngày 26 tháng 1 năm 1891, Liên đoàn Bóng đá Ireland đã đề xuất một luật mới về đá phạt đền. Đề nghị này đã được chấp thuận, mở ra một kỷ nguyên mới trong bóng đá với những pha penalty đầy cảm xúc trên khắp thế giới.”
Pennalty mang đến rất nhiều cảm xúc cho người hâm mộ
Lúc đầu, luật lệ quy định rằng các cầu thủ có thể thực hiện quả phạt đền từ bất kỳ điểm nào cách đường biên ngang 12 yard (11 mét), và thủ môn có thể tiến lên ít nhất 6 yard (5,5 mét) để chặn bóng. Tuy nhiên, theo thời gian, luật lệ đã được điều chỉnh và hoàn thiện để trở thành như ngày nay.
Hãy suy nghĩ về bản chất thực sự của bóng đá, tất cả đều xoay quanh việc cố gắng đưa bóng vào lưới nhiều lần hơn đối thủ. Và đó chính là điều được thể hiện trong loạt đá luân lưu – có thể coi là phiên bản đơn giản của môn thể thao này. Một người sút bóng đấu với một người bắt bóng. Quả bóng được đặt cách xa 11 mét. Cú sút hoàn toàn không bị cản trở, và mục tiêu là đưa bóng vào lưới. Không gì có thể đơn giản hơn thế!
Nhưng thực tế lại cho thấy nhiệm vụ tưởng chừng đơn giản này lại là một cuộc chiến khó khăn về tâm lý và kỹ thuật của cả hai bên. Nhiều trận đấu lớn đã được quyết định bằng loạt sút luân lưu, nhưng vẫn có nhiều người hiểu lầm về cú sút quan trọng này.
Ví dụ, nhiều người cho rằng may mắn là yếu tố quan trọng trong một quả penalty. Họ coi đó như một trò may rủi, một cuộc xổ số, một hành động được thực hiện ngẫu nhiên và kết quả tuân theo số phận hoặc vận may. Nhưng liệu điều đó có đúng hay không? Liệu cú sút có thực sự nằm ngoài tầm kiểm soát của cầu thủ?
Một khoảnh khác có thể quyết định cả trận đấu
Các loạt sút luân lưu được đưa vào World Cup từ năm 1978, và tính cả World Cup 2018 tại Nga thì đã có 30 loạt đá luân lưu được thực hiện với 196 cú sút thành công trong tổng số 279, chiếm tỷ lệ lên tới 70,25%.
Ở các giải đấu khác, con số này có thể cao hơn một chút do ít áp lực hơn World Cup. Trong khi đó các quả penalty được thực hiện trong thời gian thi đấu chính thức thành công khoảng 80%. Tỷ lệ này cũng bị ảnh hưởng bởi thực tế là đối với quả đá phạt đền trong trận thì người thực hiện thường sẽ là cầu thủ giỏi nhất đang có mặt trên sân.
Trọng trách sút penalty luôn giao cho cầu thủ xuất xuất nhất
Nhưng tại sao lại là 11 mét? Đơn giản vì đó là điều mà các quan chức bóng đá đã quyết định vào năm 1891. Và con số đó có thể sẽ không bao giờ thay đổi bởi vì tỷ lệ thành công xấp xỉ 7/10 đủ để mang lại mọi cung bậc cảm xúc cho người hâm mộ: hồi hộp, kịch tính, và rồi vỡ òa sung sướng hoặc thất vọng ê chề.
Nếu di chuyển trái bóng tới gần hơn hoặc ra xa hơn khung thành thì tỷ lệ thành công sẽ thay đổi đáng kể. 11 mét dường như là vị trí hoàn hảo: vừa đủ để thể hiện kỹ năng của người sút và cũng vừa đủ để chứng tỏ óc phán đoán cùng phản xạ nhanh nhẹn của thủ môn.
Làm thế nào để Đá penalty không thể cản phá?
Về vật lý: Chọn đúng hướng và sút đủ mạnh
Sút bóng vào góc cao khung thành thì khả năng thành công rất cao
Cơ sở khoa học để ghi được quả phạt đền hoàn hảo đều quy về hai yếu tố: tốc độ và hướng. Như tác giả John Wesson đã chỉ ra trong cuốn sách The Science of Soccer, nếu tính đến lực cản của không khí thì một quả bóng đi với vận tốc khoảng 35,7 m/s hướng vào góc cao của khung thành có thể đánh bại thủ môn từ cự ly 32 mét, theo lý thuyết. Càng di chuyển tới gần khung thành thì khả năng thành công sẽ tăng dần, và ở khoảng cách tầm 3 mét thì gần như là 100%.
Ở tốc độ bóng 35,7 m/s, thủ môn sẽ có khoảng 1/3 giây để cản phá. Vì con số này tương đương với thời gian phản ứng của cơ thể nên cơ hội duy nhất để đỡ được bóng là phải đoán đúng hướng.
Nghiên cứu do Đại học Bath thực hiện vào năm 2012 đã tìm thấy một “vùng đổ người” mà tất cả các thủ môn không thể vươn xa hơn được dù có cố gắng đến mức tối đa. Nếu sút bóng bên trong vùng này thì xác suất thành công là 50%, còn sút ngoài vùng này thì 80% có thể ghi bàn.
Thủ môn có thể tiếp cận 70% khu vực của khung thành, chỉ còn lại 30% các vị trí để người sút có thể nhắm vào nếu muốn nâng cao đáng kể tỷ lệ thành công, nhưng một khi đã sút trúng vào các vị trí này thì cầu thủ sẽ chắc chắn ghi bàn.
Dữ liệu từ trang web Opta Sports cho thấy không có thủ môn nào trong lịch sử World Cup từng cản phá được bất kỳ quả luân lưu nào sút cao vào phần giữa của khung thành (chắc chẳng có thủ môn nào lại nhảy thẳng lên trên khi bắt bóng?). Trong khi đó sút thấp vào giữa lại làm giảm tỷ lệ thành công xuống chỉ còn 58%. Trong số các quả luân lưu ở World Cup, 90% những cú sút cao vào một trong hai bên sẽ thành công.
Đối với các chuyên gia sút penalty hàng đầu, bí quyết để sút trúng nằm ở khâu chuẩn bị. Họ luôn cố gắng luyện tập tất cả các tình huống khác nhau có thể xảy ra để sẵn sàng cho mọi trường hợp. Khi lâm trận thực sự, họ sẽ vạch ra kế hoạch về cách mà mình phải sút phạt. Bên cạnh đó tinh thần ổn định cùng với kỹ thuật tốt càng làm tăng cơ hội ghi bàn của cầu thủ.
Vậy làm thế nào để ứng dụng những điều này vào thực tế? Nếu bạn muốn tận dụng kiến thức khoa học khi đá penalty thì hãy sút cao và mạnh. Tuy nhiên đã có một thay đổi trong luật để giúp các thủ môn chống lại điều này.
Trước đây các thủ môn buộc phải đứng yên ở giữa khung thành cho đến khi bóng được sút, nhưng kể từ năm 1997 họ đã được phép di chuyển qua lại theo chiều ngang của vạch vôi, nhờ đó thay đổi đáng kể phạm vi của “vùng đổ người”. Như vậy thủ môn có thể vươn xa về một phía của khung thành nhưng lại để hở phía bên kia.
Sút penalty là cả một nghệ thuật
Về tâm lý: Kiểm soát bản thân và biết người biết ta
Nếu thực hiện quả phạt đền hoàn hảo vào góc cao của khung thành thì sẽ ghi bàn. Nhưng thủ môn cũng có thể đã chủ động đoán trước hướng sút và di chuyển sớm để bắt bóng. Bạn không thể kiểm soát được thủ môn, nhưng bạn hoàn toàn có thể kiểm soát bản thân mình và không để cho đối phương biết mình đang nhắm đến vị trí nào, đó chính là yếu tố quyết định thành bại của cuộc đấu.
Ngày nay chỉ có những người hâm mộ “ngây thơ” và giới truyền thông mới còn giữ quan niệm ăn may khi sút penalty. Hầu hết các câu lạc bộ và đội tuyển quốc tế ở trình độ cao đều dành nhiều nguồn lực để cố gắng chiếm ưu thế trong các quả penalty thông qua nghiên cứu khoa học. Một lợi thế nhỏ như vậy thôi cũng đủ làm nên sự khác biệt giữa việc tự mình nâng cúp và nhìn đối thủ nâng cúp.
Có rất nhiều cách khác nhau để đạt được lợi thế đó, chẳng hạn như tìm hiểu “lịch sử” của cầu thủ đối phương để xem họ thường xuyên nhắm đến vị trí nào khi sút bóng, hoặc tương tự như vậy đối với các thủ môn – liệu họ có xu hướng đổ người về một bên nào đó nhiều hơn không? Ngoài ra có một cách đơn giản là xem người sút thuận chân trái hay chân phải, bởi vì đa số mọi người thường sút chéo góc (chân phải sút sang bên trái và ngược lại).
Tâm lý bình tĩnh giúp tăng tỷ lệ sút trúng
Một nghiên cứu được thực hiện bởi Đại học Exeter vào năm 2009, trong đó các nhà khoa học về thể thao đã cho các cầu thủ bóng đá của trường đại học đeo những chiếc kính đặc biệt để theo dõi chuyển động mắt.
Sau đó các cầu thủ được yêu cầu thực hiện hai loạt penalty: đầu tiên chỉ cần cố gắng hết sức để ghi bàn, còn ở loạt thứ hai họ được thông báo rằng kết quả của mỗi người sẽ được ghi lại và công bố cho những người khác biết, người có thành tích tốt nhất sẽ được thưởng một khoản tiền kha khá.
Sự thay đổi đó là nhằm tăng áp lực tâm lý, mặc dù không giống với áp lực của quả đá phạt trong đời thực. Kết quả cho thấy: khi lo lắng, các cầu thủ sẽ nhìn thủ môn sớm hơn và lâu hơn đáng kể, khiến cho họ nhiều khả năng sẽ tập trung vào thủ môn và sút vào phần giữa của khung thành. Cuối cùng những người quá tập trung vào thủ môn sẽ sút hỏng 40%, trong khi những cầu thủ có tâm lý thoải mái và phớt lờ thủ môn chỉ thất bại 20% mà thôi.
Thí nghiệm này đã cho thấy cầu thủ bóng đá không phải là robot. Khoa học và lý thuyết là một chuyện, nhưng dưới áp lực căng thẳng bộ não có thể sẽ phá hỏng nỗ lực của đôi chân theo nhiều cách khác nhau.
Theo các nhà nghiên cứu từ Đại học Bangor, cầu thủ thường bỏ lỡ những quả penalty quan trọng do vô tình mắc đúng những lỗi mà họ đang cố gắng tránh. Nguyên nhân của hiệu ứng trớ trêu này là do tiềm thức của họ đã tự động đánh giá mọi kết quả có thể xảy ra và do vậy trở nên quá tải. Trong những tình huống áp lực như loạt sút luân lưu ở World Cup, nỗi sợ sút trượt sẽ lấn át tình huống có khả năng xảy ra cao hơn về mặt thống kê: sút vào lưới.
Nói một cách đơn giản: dưới áp lực của quả phạt đền, tâm trí của cầu thủ sẽ bị hướng vào ý nghĩ sút trượt. Và kết quả là gì? Họ trượt thật.
Nên đổ người bắt bóng từ sớm hay chờ đợi?
Đổ người lúc nào mới là hợp lí nhất?
Theo quan niệm cổ truyền, ta nên chọn sẵn một bên để đổ người sớm và hy vọng vào may mắn. Tuy nhiên, hiện nay đã có rất nhiều bằng chứng cho thấy việc chờ đợi và phản ứng sau đó sẽ hiệu quả hơn. Khi đó, nếu cú đá được thực hiện tốt, vẫn có thể ghi bàn. Nhưng nếu người sút không tỏ ra chính xác hoặc mắc sai lầm nhỏ, thủ môn có thể dễ dàng cản phá.
Tuy nhiên, thời gian từ khi đá phạt đền cho đến khi bóng bay đến vạch vôi chỉ là tích tắc. Do đó, chiến thuật chờ đợi này khá mạo hiểm và thủ môn nên quan sát những dấu hiệu khác từ người thực hiện cú sút sớm hơn, chẳng hạn như cách đặt chân hay hướng mắt nhìn, để có thể đưa ra phản ứng đúng đắn.
Cách chọn người đá luân lưu
Một điều cũng cực kỳ quan trọng là cách mà HLV sắp xếp đội hình đá luân lưu. Logic nói rằng nên xếp những người đá tốt lên đầu, bằng cách đó họ sẽ sớm giành được ưu thế cho cả đội và nhanh chóng gây áp lực lên đối phương.
Tuy nhiên nghiên cứu thực tế cho thấy cú sút đầu tiên và thứ năm là quan trọng nhất để quyết định kết quả chung cuộc. Vì vậy mặc dù chẳng HLV nào muốn đưa chân sút đáng tin cậy nhất của mình về vị trí thứ 5 và để những người khác phung phí cơ hội, nhưng người sút cuối cùng đó phải thực sự là một “cái đầu lạnh”.
Một vài “chiêu trò” khác được sử dụng khi đá penalty
Trong vài năm gần đây đã có ý kiến kêu gọi cải cách thứ tự đá luân lưu, với mô hình ABBA sẽ được sử dụng trong một số trường hợp thử nghiệm. Theo mô hình này, đội đá trước sẽ thực hiện một quả, sau đó đội kia thực hiện 2 quả, tiếp đó là 2 quả cho đội đầu tiên và tiếp tục phần còn lại theo tỷ lệ 1-1 như thường. Khá giống với cách giao bóng trong các loạt tiebreak của môn quần vợt – ABBA thay vì ABAB.
Lý do cho điều này là vì đội đá trước sẽ có lợi thế đặc biệt trong loạt đá luân lưu: thống kê cho thấy 60% các đội thực hiện quả đầu tiên sẽ chiến thắng cả loạt đá.
Kiểu chạy lấy đà chậm theo phong cách phương Tây để đánh lạc hướng, hay thủ môn nhảy tại chỗ trên vạch vôi và vung tay thật rộng để cơ thể mình trông càng to lớn càng tốt – tất cả những điều đó là cách mà hai bên thường dùng để khiến đối thủ của mình mắc lỗi.
Một “chiêu” hiện đại của thủ môn mà bạn thường thấy là chờ đến ngay trước khi bóng được sút để tiến lên phía trước nhằm che chắn khung thành càng nhiều càng tốt trong khả năng của mình. Điều đó làm cho khung thành trông có vẻ nhỏ hơn thông qua cảm giác về chiều sâu, và do đó nhiệm vụ sút bóng vào lưới sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều (ít nhất là trong tiềm thức của người sút).
Một ví dụ khác cho các cuộc đấu trí trên chấm 11 mét là cú đá panenka, kiểu sút thoạt nhìn tưởng như vô cùng hời hợt và vô hại. Tên gọi của nó được đặt theo cựu tiền đạo người Séc Antonin Panenka, người đã ghi bàn thắng quyết định theo cách này trong trận chung kết Giải vô địch châu Âu năm 1976 với Tây Đức. Sau này đến lượt Andrea Pirlo cũng vô địch World Cup cùng đội tuyển Ý bằng một cú đá như vậy.
Nhưng cuộc đấu trí không chỉ xoay quanh việc đánh lừa đối phương, mà ngày nay người ta còn nhấn mạnh vào việc tự nâng cấp bản thân. Bất kỳ cầu thủ chuyên nghiệp nào cũng phải biết sút phạt đền, thậm chí phải đá quả bóng một cách chính xác trong khoảng cách ngắn ngay cả khi nhắm mắt.
Trên thực tế loạt sút luân lưu thiên về tâm lý nhiều hơn. Nếu cầu thủ tin rằng mình sẽ ghi bàn thì họ đã có khả năng chiến thắng nhiều hơn so với những người bước lên với nỗi sợ “hỏng ăn”. Sự nghi ngờ bản thân sẽ dẫn đến thất bại thực sự. Do đó tất cả các chiêu trò đều nhằm làm cho cầu thủ cảm thấy tự tin và kiểm soát chính mình tốt hơn.
Khi đội tuyển Anh vượt qua Colombia trên chấm phạt đền tại World Cup 2018, thủ môn Jordan Pickford đã thu lại quả bóng sau mỗi cú sút để sau đó có thể tự tay đưa cho đồng đội chuẩn bị sút và gửi lời chúc may mắn.
Hành động này giúp các cầu thủ Anh tự tin tiến vào khu vực đối phương, sau khi đã trải qua những bước đi căng thẳng từ vạch giữa sân. Họ tin tưởng vào thủ môn đáng tin cậy của mình trong khung thành và có thể nắm bắt và đặt quả bóng lên chấm phạt đền. Tất cả đều diễn ra theo nhịp điệu riêng và dưới sự kiểm soát của họ.
HLV Gareth Southgate đã nói về việc đội tuyển Anh đã chuẩn bị tâm lý rất kỹ cho loạt sút luân lưu. Đây là áp lực mà họ luôn phải cố gắng kiểm soát và cuối cùng đã vượt qua thành công.
Một trận đấu khác xảy ra 4 năm trước khi Hà Lan đánh bại Costa Rica trên chấm phạt đền. Trong những giây cuối cùng của hiệp phụ, HLV Louis Van Gaal đã thực hiện một động thái bất ngờ khi thay thủ môn Jasper Cillessen bằng Tim Krul – một thủ môn dự bị luôn xuất sắc trong các tình huống phạt đền.
Krul không chỉ là lựa chọn tối ưu cho loạt đá luân lưu mà còn cho đối thủ biết rằng họ đã có kế hoạch từ trước. Và thật đúng như vậy, Hà Lan đã kiểm soát được tình thế và giành chiến thắng với Krul bắt được hai cú sút. Tuy nhiên, điều khác biệt đã xảy ra trong trận bán kết khi họ để Argentina đánh bại với thủ môn Cillessen trong khung thành sau khi hết quyền thay người.
Tất cả những chiêu thức trên đều nhằm mục đích kiểm soát tình huống đầy áp lực như đá luân lưu. Bằng cách kiểm soát được nhiều hơn, bạn sẽ tự tin hơn trong việc quyết định kết quả trận đấu.
Một cú sút từ chấm phạt đền có thể chỉ là một lợi thế nhỏ, nhưng nó có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong kết quả cuối cùng.
